صنایع دستی سیستان و بلوچستان که بهتر است قبل از سفر با آنها آشنا شوید صنایع دستی سیستان و بلوچستان، اوج هنر در دست مردمانی خوش‌ذوق

قبل از اینکه سفر خود را به منطقه ای آغاز کنید بهتر است ابتدا صنایع دستی و سوغاتی های آن منطقه را بشناسید. استان سیستان و بلوچستان نیز از این قاعده مستثنی نمی باشد. اتفاقا این استان، دارای قدیمی ترین و اصیل ترین سوغاتی های ایران و جهان است که حتی قدمت برخی از ﺁن ها به بلندای تاریخ می رسد که یکی از سرآمدترین و برجسته ترین آن ها، سفال کلپورگان است. این سفال، قدمتی هفت هزار ساله دارد. قدمت این صنایع دستی زیبا سبب شد که روستای کلپورگان سیستان در سال 1396 به عنوان اولین روستای صنایع دستی جهان به ثبت جهانی برسد. 

به همین دلیل این روستا و سایر روستاها و صنایع دستی سیستان بلوچستان، از افتخارات ملی ما هستند و هویت چند هزار ساله ی کشور ما را به جهانیان نشان می دهند. حال اگر قصد آشنایی با صنایع دستی سیستان و بلوچستان را دارید می توانید با ما در ادامه ی مطلب همراه باشید.

صنایع دستی پارچه ای سیستان و بلوچستان

استان سیستان و بلوچستان در جنوب شرقی ایران قرار دارد و پهناورترین استان کشور ما محسوب می شود. با اینکه این استان، بسیار وسیع و پهناور است اما یکی از استان های کم جمعیت کشورمان می باشد. که البته این کم جمعیت بودن سبب نشده صنایع دستی این منطقه، کم طرفدار باشد. این استان در همسایگی افغانستان و پاکستان قرار دارد. از نظر جغرافیایی، این استان شامل دو بخش سیستان و بلوچستان است اما از نظر قومیتی به دو قوم بزرگ بلوچی و سیستانی تقسیم می شود. 

بخش سیستان، شامل شهرهای زابل، هامون، نیمروز و هیرمند است و بخش بلوچستان، شامل شهرهای چابهار، سرباز، نیک شهر، ایرانشهر، خاش و زاهدان می باشد. تمام شهر و روستاهای این استان، در ساخت انواع صنایع دستی، استاد هستند و صنایع دستی متنوعی را تولید می کنند که همین مساله، آشنایی با صنایع دستی سیستان و بلوچستان را برای توریست ها جذاب می کند.

صنایع دستی سفالی سیستان و بلوچستان  

بدون شک، آشنایی با صنایع دستی سیستان و بلوچستان، برای هر توریستی که وارد این استان می شود یا قصد سفر به آنجا را دارد مهم می باشد. همان طور که در بالا نیز اشاره نمودیم صنایع دستی این استان، قدمتی به بلندای تاریخ جهان دارد و تمدن چندین هزار ساله ی این صنایع، هر گردشگر ایرانی و خارجی را جذب خود می کند. 

علاوه بر قدمت چندین هزار ساله، تنوع صنایع دستی این منطقه، از دیگر دلایلی است که همواره این وسایل مورد توجه توریست ها قرار می گیرند. از جمله انواع صنایع دستی سیستان و بلوچستان می توان به سوزن دوزی، زرگری، گلیم بافی، حصیربافی و... اشاره کرد.

صنایع دستی سیستان و بلوچستان 

یکی از مهم ترین مزیت ها و در واقع فاکتوری که در همه ی هنرها و صنایع دستی سیستان و بلوچستان دیده می شود استفاده از متریال هایی است که تاریخ، ذوق و طبیعت مردمان این منطقه را نشان می دهد. در واقع این سه عنصر، سرچشمه ی تمام صنایع دستی سیستان و بلوچستان می باشند و به آن ها روح و طراوت می بخشند.

اگر قصد افزایش اطلاعات در این زمینه و آشنایی با صنایع دستی سیستان و بلوچستان را دارید باید بگوییم که صنایع دستی این منطقه بسیار وسیع و متنوع می باشد که از مهم ترین آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سوزن دوزی بلوچ ها

• خامه دوزی یا خمک دوزی

• سکه دوزی بلوچ ها

• سفال کلپورگان

• قالی بافی

• گلیم بافی

• حصیر بافی

• قیچک سیستان

• آینه کاری روی پارچه

• ساخت سازهای سنتی قیچک بلوچستان

• چادربافی

• سیاه دوزی

• سازهای سنتی قیچک سیستان

• پلاس بافی

• جاجیم بافی

• نمد بافی

• کپرسازی

• سفره سازی

• خراطی

• لنج سازی

• و ... 

از دیگر افتخارات صنایع دستی این مرز و بوم این است که در سال های گذشته بسیاری از هنرمندان این منطقه، موفق شدند نشان مرغوبیت صنایع دستی یونسکو را از سازمان جهانی دریافت کنند و افتخاری دیگر بر افتخارات ایران زمین، اضافه کنند. 

سوزن دوزی از صنایع دستی سیستان و بلوچستان

مردمان شریف و عزیز سیستان و بلوچستان نیز به مانند مردمان سایر شهرها و روستا به دنبال راهی بودند تا بهتر بتوانند هنر نیاکانشان را نشان دهند. به همین دلیل آن ها از متریال های طبیعی مانند مو و پشم حیوانات، خاک و شاخ و برگ درختان و هر متریال طبیعی که در محیط پیرامونشان بود استفاده کردند تا محصولاتی تولید کنند که هم بتوانند از آن ها استفاده کنند و هم رنگ و طراوتی خاص به محیط زندگی خود ببخشند. در واقع همین تفکر، سبب تولید انواع صنایع دستی در این منطقه شد.

از طرفی این هنرمندان، روز به روز در ساخت این وسایل حرفه ای تر شدند و وسایل و صنایع ارزشمند و زیباتری، خلق کردند. علاوه بر این، افزایش ساخت این وسایل در جای جای این استان سبب شد که در حال حاضر، هر منطقه ای، صنایع دستی خاص خود را داشته باشد که هر کدام از آن ها طرفداران خاص خود را دارند.

از دیگر ویژگی های صنایع دستی این منطقه این است که این محصولات، نشانگر و بیانگر فرهنگ مردم این مرز و بوم هستند و بخش مهم و وسیعی از نوع زندگی آن ها را به تصویر می کشند. بر این اساس، همراه با شما به نقاط مختلف این استان سفر می کنیم و صنایع دستی هر منطقه را به شما معرفی می نماییم.

آینه کاری روی پارچه از صنایع دستی سیستان و بلوچستان 

بدون شک یکی از اولین اسم هایی که در زمان آشنایی با صنایع دستی سیستان و بلوچستان به گوشتان می رسد سوزن دوزی است. این هنر، یکی از زیباترین صنایع دستی و هنرهای زنان بلوچ است که با سوزن دوزی سایر مناطق کشور، متفاوت است. به این سوزن دوزی ها بلوچی دوزی هم می گویند.

این سوزن دوزی ها بسیاری کاربردی هستند و در اغلب وسایل زنان بلوچی به کار می روند. در واقع این هنر، یکی از اصیل ترین، قدیمی ترین و باارزش ترین هنرهای قوم بلوچ است که نسل به نسل از مادران به دختران به ارث رسیده است. لذا مادری را در قوم بلوچ نمی توانید پیدا کنید که این هنر را به دختر خود آموزش ندهد.

مهم ترین ابزار این هنر، سوزن، قلاب و نخ های رنگی است که بر روی پارچه های ساده، کار می شود. طرح هایی که زنان بلوچ با نخ و سوزن بر روی این پارچه ها به وجود می آورند حاصل تخیلات و آرزوهای ﺁن ها است و بسیار متفاوت و متنوع هستند. لذا سوزن دوزی تابلویی از آرزوها، دردها و رویاهای زنان بلوچ می باشد.

این هنر و صنایع دستی بسیار پرکاربرد است و از آن در سفره های عقد و عروسی، رومیزی، لباس، کوسن، روتختی، جانماز و .. استفاده می شود. البته خود سوزن دوزی، انواع مختلفی دارد که از جمله ی ﺁن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ابریشم دوزی

• ممقان دوزی

• کمند دوزی

• خامه دوزی

• سرمه دوزی

• پولک دوزی

• پیله دوزی

• منجوق دوزی

• گلابتون دوزی

• شماره دوزی

• و...

سوزن دوزی از صنایع دستی سیستان و بلوچستان

از دیگر هنرهایی که در زمان آشنایی با صنایع دستی سیستان و بلوچستان با آن آشنا می شوید خامه دوزی یا خمک دوزی و یا سفید دوزی است. اما خمک دوزی قدیمی ترین نام این هنر اصیل است. از آن جهت نام این هنر را خمک دوزی گذاشتند که در گذشته، ابریشم بدون هیچ نوع رنگرزی و پخت و یا حتی سفید کاری و به صورت خام، مورد استفاده قرار می گرفت. 

در واقع خمک دوزی، همان سوزن دوزی است که در آن به جای استفاده از نخ، از ابریشم استفاده می شود. این هنر مردم سیستان و بلوچستان نیز قدمتی طولانی دارد و قدمت آن با پیدایش ابریشم، برابری می کند. یکی دیگر از افتخارات اقوام سیستان و بلوچستان در زمینه ی صنایع دستی این است که با توجه به نوشته ها دوره ی اسلامی، این منطقه به عنوان بهترین و بزرگترین بافته های پشمی و ابریشمی معرفی شده است.

از طرفی خود منطقه ی سیستان به دلیل داشتن باغات بزرگ توت، از بزرگترین مراکز تولید ابریشم در ایران به شمار می رود. از دیگر اسناد و منابع تاریخی که این موضوع را ثابت می کند وجود کارگاه ای تولید پیله و ابریشم در روستای چلنگ زابل ر حدود 100 سال پیش است. هنر خمک دوزی نیز کاربرد وسیعی دارد و از آن در تزئین سفره ها، لباس، جانماز، کوسن و ... استفاده می شود. 

شاید در زمان آشنایی با صنایع دستی سیستان و بلوچستان کمتر با نام این هنر آشنا شوید چرا که این هنر یکی از ناشناخته ترین صنایع دستی این منطقه می باشد. پلیوار یا پریوار دوزی نیز یک هنر دستی بر روی پارچه است که نوعی گلدوزی روی پارچه محسوب می شود. یکی از ویژگی های این صنایع دستی این است که می توان به طور مستقیم آن را بر روی پارچه یا لباس توسط نخ و سوزن، دوخت.

در این هنر، متریال اصلی، پارچه است که توسط پریوار، گوشه هایی از آن تزئین می شود. عموما این دوخت را می توانید در حاشیه ی روسری و اشراپ های زنان بلوچی مشاهده کنید. همچنین از این دوخت در قسمت های دور آستین، سر شلوار و جلوی سینه استفاده می شود.

سیاه دوزی نیز نوعی سوزن دوزی است با این تفاوت که در آن فقط از نخ های سیاه عموما از جنس ابریشم استفاده می شود. از این هنر نیز برای تزئین سر آستین و جلوی سینه استفاده می شود.

بدون شک از دیگر هنرهایی که در زمان آشنایی با صنایع دستی سیستان و بلوچستان با آن ﺁشنا می شوید سکه دوزی و آینه دوزی است که این اقلام، حتما باید در جهیزیه ی دختران بلوچ باشد. این هنر نیز به مانند سوزن دوزی، جنبه ی تزئینی دارد و همیشه مورد توجه توریست ها است.

سکه دوزی و پولک دوزی، هنری است که در آن بر روی جلیقه، کلاه، روتختی، لباس و ... پولک و اینه در سایزهای مختلف، دوخته می شود. مهم ترین متریال های این هنر، سکه، پولک، آینه، پارچه، منجوق، مروارید، دکمه های صدفی، خرمهره و نوار یراق می باشد. زیبایی و تنوع بسیار زیاد این هنر از مهم ترین دلایل پرفروش بودن آن است.

حصیربافی نیز از قدیمی ترین هنرهای این منطقه است که حتما در زمان آشنایی با صنایع دستی سیستان و بلوچستان به شما معرفی می شود. این هنر در میان مردم این مناطق، از جایگاه ویژه ای برخوردار است. مردم سیستان به این هنر، خولک بافی و بلوچ ها به آن تگرد می گویند. البته متریال هایی که در بافت استفاده می کنند نیز با هم فرق می کند. 

متریال اصلی خولک، ساقه های نی و متریال تگرد، برگ درختان خرمای وحشی یا همان داز است. مردمان این منطقه با استفاده از این هنر، وسایل مختلفی می سازند که از جمله آن ها می توان به سایه بان، صندل یا سواس، کچو یا خورجین، سمان یا زیرانداز، جانماز و سبدهای کوچک اشاره کرد.

وقتی مبحث آشنایی با صنایع دستی سیستان و بلوچستان مطرح می شود یکی از اولین صنایع دستی که معرفی می شود دودنی بافی است. این محصول یک هنرقدیمی و تزئینی است که مردمان این منطقه برای دفع بلا و چشم زخم از آن استفاده می کنند.

گردآوری : بخش فرهنگ و هنر بیتوته